fabryka chemiczna

Dziewiętnastowieczna industrializacja, budowa przedsiębiorstw oraz kamienic, wyznaczyły kierunek rozwoju Stołczyna na najbliższe stulecia. Przemysłowy charakter podkreślała wielość fabryk i zakładów. Jedną z najstarszych była fabryka chemiczna „Union”. Co ciekawe, w zmienionej formie własności i odmiennych okolicznościach – działa ona do dzisiaj.

Union

Fabryka wyrobów chemicznych „Union” była jednym z najstarszych przedsiębiorstw przemysłowych w przedwojennym Szczecinie! Od początku jej działalność opierała się na produkcji kwasu siarkowego i superfosfatu. Firma została założona 28 listopada 1872 r. przez Vereinsbank Heinrich Quistorp and Co. Przejęła fabrykę nawozów w Magdeburgu, wybudowaną w 1862 r., oraz wybudowaną w lipcu 1872 r. fabrykę chemiczną w Glinkach.

W tej drugiej niedługo po sprzedaży, w 1873 r., wybuchł pożar. A potem – kolejny, który tym razem wyrządził poważne szkody (1877 r.). W wyniku tego wydarzenia zarząd firmy sprzedał fabrykę w Magdeburgu i skupił całą działalność w Glinkach, poddając tutejsze magazyny potężnej rozbudowie. Systematyczny wzrost firmy, rozbudowa fabryki w Glinkach i jej udoskonalenia trwały do wybuchu I wojny światowej.

Przemysł superfosfatowy był mocno uzależniony od zagranicznych surowców, stąd wybuch wojny wywołał potężny kryzys. Surowce zastępcze dostarczane mu z terenów niemieckich i okupowanych mogły jedynie podtrzymywać jej istnienie. Po wojnie z kolei nastąpił czas przymusowej gospodarki. Pomimo tego firma się rozwijała. W okresie międzywojennym dla pracowników średniego szczebla wybudowane zostały nowe domy, u zbiegu ulic Nad Odrą i Dąbrówki. Przy skrzyżowaniu ulic Nad Odrą i Kościelnej, w miejscu gdzie po wojnie istniała restauracja Nadodrzańska, wybudowana została willa dyrektora Unionu, tzw. Villa Ecke.

Dyrekcja całej firmy znajdowała się w pewnym momencie w budynku przy dzisiejszej ul. Kościelnej 63, gdzie – przypomnijmy – do 1912 r. znajdowała się szkoła dla chłopców. Kiedy wybudowany został budynek przy ul. Dąbrówki 10, „Union” zakupił budynek po szkole. Urzędował w nim do lat 20. XX wieku, kiedy to powstał nowy biurowiec, przy ul. Nad Odrą 65, wyburzony w 2018 r.

W 1928 r. fabrykę nawiedził kolejny pożar. Na szczęście wszystkie nowinki techniczne można było zastosować w budynku zastępczym i produkcja rozwijała się dalej, aż do końca II wojny światowej.

W trakcie wojny w „Unionie” produkowano broń, a dokładniej karabiny typu Mauser 98k, jak również amunicję. Na potrzeby tej wojennej produkcji powstały dwie żelbetowe hale pięciokondygnacyjne, o łącznej powierzchni ok. 12 tysięcy metrów kwadratowych.

Superfosfat

Radzieccy żołnierze, którzy w 1945 r. pojawili się na Stołczynie, rękami niemieckich mieszkańców Stołczyna dokonali grabieży urządzeń fabrycznych. Odbudowa zakładu trwała kilka lat. Choć już w sierpniu 1946 r. podjęto próbę uruchomienia produkcji, to dopiero w listopadzie 1946 r. powstała Państwowa Fabryka Superfosfatu w Szczecinie. Zakład powstał na zgliszczach dwóch fabryk, bowiem Fabryka Superfosfatu przejęła też fabrykę na Pomorzanach. Ta ostatnia była jednak tak zniszczona, że jedynie przetransportowano tamtejsze urządzenia na Stołczyn. Ostateczny próbny rozruch produkcji miał miejsce w 1948 r. W 1949 r. zakład przeszedł na własność państwa, a w 1951 r. zmienił nazwę na tę, którą kojarzy większość starszych mieszkańców Stołczyna: Szczecińskie Zakłady Nawozów Fosforowych „Superfosfat”. Produkował, jak przed wojną „Union”, kwas siarkowy i superfosfat, w tym superfosfat granulowany, głównie na nawozy dla rolnictwa i ogrodnictwa.

Przez kolejne lata fabryka była modernizowana. Rozbierano stare, drewniane jeszcze hale i stawiano nowe, żelbetowe. Uruchomiono eksport towaru. W 1976 r. zrezygnowano z produkcji kwasu siarkowego i halę produkcyjną rozebrano.

Fosfan S.A.

Transformacja ustrojowa lat 90. XX wieku była poważnym wyzwaniem dla zakładu. Nastąpił spadek zapotrzebowania na nawozy, likwidacja dotychczasowego centralnego systemu dystrybucji i konieczność stworzenia własnej sieci handlowej. Żeby podołać tym zmianom wprowadzona została nowa oferta nieprodukcyjna – rozpoczęto świadczenie usług w oparciu o własne nabrzeża portowe i własną infrastrukturę.

Związana ze zmianami ustrojowymi prywatyzacja dotarła do „Superfosfatu” w 1998 r. 3 maja zakład został przekształcony w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa. W 2000 r. powstała zeń spółka akcyjna, która w 2003 r. zmieniła nazwę na „Fosfan S.A.” i pod nią działa do dzisiaj.

Zmieniły się jednak czasy, i o ile w dwudziestoleciu międzywojennym uciążliwe zapachy z fabryki były li tylko drobną niedogodnością w obliczu kryzysu na rynku pracy, o tyle obecnie mieszkańcy osiedla oczekiwaliby, ażeby wprowadzone zostały takie innowacje, żeby przykry zapach, szczególnie intensywny w okresach zwiększonej potrzeby nawozów w rolnictwie, był skuteczniej neutralizowany i nie uprzykrzał ludziom życia.

Ciekawostki

• Przed wojną fabryka „Union” miała swoją restaurację pod tą samą nazwą. Mieściła się ona przy ul. Łowieckiej 1. Była tam sala konferencyjna, sala teatralna, pokój gościnny i pomieszczenia magazynowe.

• Przy Unionie działała straż pożarna.

• Ze wspomnień mieszkańców przedwojennych wynika, że w okolicy willi dyrektora znajdował się ogólnodostępny kort tenisowy.

• W okresie powojennym na terenie zakładu działał klub sportowy KS „Chemik”. Obok sekcji piłki nożnej działały w nim sekcje: kajakowa, motorowa i piłki siatkowej. Klub istniał do 1965 r.