Kiedy analizujemy mapy pokazujące Stołczyn w dawnych czasach uderza jedno – od najstarszej znanej mi mapy (z końca XVII w.) do czasów zupełnie niedawnych (rok 1990) granice Stołczyna pozostawały niemal niezmienne. Dopiero niedawne stosunkowo zmiany w podziale administracyjnym Szczecina wprowadziły pewne nowości. Temat obecnych granic Osiedla Stołczyn, ich historycznego podłoża oraz zmian jakie zostały wprowadzone w stosunku do historycznego zasięgu Stołczyna, omówię w dzisiejszym wpisie.
O średniowiecznych korzeniach naszego osiedla pisałam już nieraz. Z tego najodleglejszego czasu map ukazujących zasięg osadnictwa przynależnego do poszczególnych wsi nie posiadamy. Nie ulega jednak wątpliwości, że centra wchodzących w skład dzisiejszego osiedla wsi średniowiecznych stały się podstawą wyznaczenia zasięgu oddziaływania i wyznaczania granic administracyjnych w bardziej nowożytnym ujęciu, już w czasach późniejszych.
W porównaniu z czasem wytyczania granic administracyjnych, wówczas gminy Stołczyn, obecna powierzchnia osiedla została w 1990 r. znacząco uszczuplona, choć z pozoru tak to nie wygląda, bowiem w obręb osiedla włączono odrzańskie wyspy. W najogólniejszym skrócie: kosztem historycznych terenów Stołczyna (ale nie tylko), zostało powołane do życia osiedle Bukowo. Różnicę pomiędzy granicą w 1938 r. i tą, która obowiązuje obecnie pokazuje mapa:
Granica wschodnia
Według Statutu Osiedla Miejskiego Stołczyn z 30 czerwca 2017 r. oraz zamieszczonej tam mapki, wschodnią granicę Stołczyna wyznacza wschodni brzeg wysp Kaczej Mewiej i Dębiny od Kanału Leśniczówka. Nie wiedzieć czemu interaktywna mapa na stronie Miasta pokazuje wschodnią granicę nadal na brzegu Odry, tak jak funkcjonowała ona przed wojną:
Uznajmy jednak, że dokument, który przytaczam powyżej jest źródłem bardziej wiarygodnym. Zatem przestrzenne uszczuplenie zasięgu osiedla na zachodzie zrekompensowane zostało kilkoma niezamieszkałymi wyspami Międzyodrza, z których, co warto podkreślić, od najdawniejszych czasów mieszkańcy Stołczyna, szczególnie ci z osad rybackich – Glinek i Kraśnicy, intensywnie korzystali.
Granica z Gocławiem
Zmiany z 1990 r. dużo zmieniły w kwestii granicy południowej, z Gocławiem. Nie od razu też został osiągnięty w tym temacie stan aktualnie obowiązujący. Granica z Gocławiem w tym momencie przedstawia się następująco:
Od Kanału Leśniczówka na Dębinie, granica biegnie prosto na zachód przed Odrę i na jej brzegu skręca na południe, mniej więcej do wysokości przejazdu kolejowego na końcu ul. Nad Odrą. Dobiega do tego przejazdu i ciągnie się dalej ulicą Narciarską, ale tylko w jej odcinku biegnącym pod górę nasypu kolejowego. Dalsza część ulicy Narciarskiej to początek granicy z osiedlem Bukowo. Zanim jednak do niej przejdziemy, kilka uwag na temat granicy z Gocławiem jeszcze. Związki Gocławia ze Stołczynem, a w szczególności Zielonego Wzgórza były od zawsze tak silne, że wytyczenie granicy tutaj okazywało się być problematyczne od dawna. Jak wrócimy do mapy przedwojennej, z 1938 r., to zobaczymy, że granica przebiegała bardziej na północ, i np. cała ulica Górska leżała na terenie Gocławia, podobnie tereny pomiędzy torami a Odrą, aż do wysokości basenu Huk.
Po wojnie, polska administracja wprowadziła w tym miejscu granicę podobną do tej z dzisiejszych map:
Pewne zdziwienie może zatem budzić kształt granicy w tym miejscu, jaki znajdziemy na mapie z 1994 (!) roku, a zatem już po zasadniczej rekonstrukcji granic dzielnic i osiedli Szczecina:
Mam nadzieję, że to widać, że granica Stołczyna sięgała aż do ul. Kolskiej, a zatem obejmowała Zielone Wzgórze i pętlę autobusowo-tramwajową na Gocławiu. Kiedy dokonano korekty w tym miejscu? – nie wiem.
Granica z Bukowem
Przechodzimy teraz do najbardziej chyba znaczącej dla historii Stołczyna zmiany granicy, która nastąpiła, jak już kilkukrotnie wspominałam w 1990 r. Wtedy to od Stołczyna oderwane zostały tereny tzw. Stołczyna Zachodniego, położonego na zachód od Szosy Polskiej. Ich przynależność do Stołczyna wyraźnie była podkreślana na przedwojennych mapach:
Zresztą na tuż powojennej mapie ów trójkąt ulic Szosa Polska-Zagórskiego-Górna/Ogrodnicza też bez żadnych zmian pozostał przy Stołczynie:
Jak pisałam wyżej zmiana nastąpiła dopiero w 1990 r. Wtedy to granica Stołczyna została przesunięta na ul. Szosa Polska, a dalej odcinkiem ul. Nehringa i wzdłuż krawędzi Zielonego Wzgórza, aż do ulicy Narciarskiej:
Granica z Przęsocinem i gminą Police
Najkrótszy odcinek granicy dzieli Stołczyn z gminą Police, a dokładniej terenami Przęsocina. I tutaj zasadniczo jest ona trwała. Problem mam tylko z ustaleniem nazwy cieku wodnego, o który jest oparta… Wg map są tam trzy cieki i granica z gminą Police oparta jest o środkowy z nich, który raz widnieje jako bezimienny, raz jako Stołczynka, a raz jako Skolwinka. Póki co, zagadki nazwy tego cieku nie udało mi się rozwiązać…:
Granica ze Skolwinem
Ze Skolwinem granica pozostała taka sama, jak zasadniczo przed wojną, poza drobną tylko zmianą. Biegnie obecnie wzdłuż cieku Żółwinka, dalej – nieco na północ od cieku Skolwinka (Żółwianka) w kierunku ulicy Ornej, która jest odcinkiem granicy. Nastepnie granicą ROD Konopnickiej w kierunku Kolonii Cegłówki, która znajduje się w granicach Stołczyna. Ostatni odcinek wiedzie w kierunku Basenu Papierni i prosto na wschód do brzegu Odry.
Różnica w stosunku do okresu historycznego dotyczy granicy na wysokości Kolonii Cegłówki. Tereny ROD Konopnickiej wcześniej należały też do Stołczyna:
Znaczenie granic
Opisane wyżej granice to nie tylko kwestia administracji. To też pewne określone poczucie wspólnoty i odpowiedzialności za teren historycznie związany z centrum miejsca, które uznajemy za swoje. Oczywistym jest, że na rubieżach poczucie tożsamości może być mieszane. Wpływa na to wiele czynników: rodzinne korzenie, wspomnienia z dzieciństwa, granice mentalnej przestrzeni traktowanej jako swoja, a zatem znana. I faktycznie to obserwujemy na przykładzie tzw. Gocławia Towarowego czy też Kolonii Cegłówki, w mniejszym stopniu części Bukowa, będącej niegdyś Stołczynem Zachodnim – bo tam większość stanowią mieszkańcy z ostatnich 30 lat, którzy o przynależności tej części Bukowa do Stołczyna mają mgliste pojęcie. A tymczasem na samym rdzennym Stołczynie są tacy, którzy pamiętają, że w okresie rejonizacji w stołczyńskiej szkole na Dąbrówki, w szkolnych ławach zasiadali koledzy i koleżanki mieszkający właśnie w tamtym rejonie. Choćby dlatego, ze względu na wciąż obecną pamięć mieszkańców, warto wiedzieć cokolwiek o takich historycznych korzeniach zasięgu osadnictwa związanego z dziejami konkretnej miejscowości.
Szczecin Stołczyn 
Dodaj komentarz